Nikolaj Berđajev – Smisao istorije
Istorija, kao najveća duhovna realnost, nije data nam empirija, goli faktički materijal. U takvom vidu istorija ne postoji i nemoguće ju je kao takvu prepoznati. Istorija se upoznaje preko istorijskog pamćenja, kao nekakva duhovna aktivnost, kao nekakav određeni duhovni odnos prema „istorijskom“ u unutrašnjem, duhovno preobraženom i oduhovljenom istorijskom saznanju. Samo u procesu oduhovljenja i preobraženja u istorijskom pamćenju objašnjava se unutrašnja veza, duša istorije. Ovo je takođe tačno i za upoznavanje duše istorije, kao što je tačno i za upoznavanje duše čovekove zato što čovekova ličnost koja nije pamćenjem vezana u nešto jedinstveno ne daje mogućnost da se duša čovekova upozna kao neka realnost. Ali istorijsko pamćenje, kao način upoznavanja „istorijskog“, nerazdvojno je povezano s istorijskim predanjem, izvan koga i ne postoji istorijsko pamćenje. Apstraktno korišćenje istorijskim dokumentima nikada ne daje mogućnost da se upozna „istorijsko“. Ono s njim ne može da uspostavi nikakav kontakt. Osim rada na tim is-torijskim spomenicima, rada koji je, razume se, vrlo važan i neophodan, potrebno je još i nasleđe istorijskog predanja, s kojim je povezano istorijsko pamćenje. Samo se ovde vezuje neki čvor koji dubinski spaja duhovnu sudbinu čovekovu sa sudbinom istorije. Vi nećete shvatiti nijednu od velikih istorijskih epoha, bilo da je to epoha Renesanse, ili epoha procvata srednjovekovne kulture, ili epoha ranog hrišćanstva, ili period cvetanja helenske kulture, bilo o kojoj velikoj epohi da se radi vi nećete shvatiti nijednu od njih drukčije do preko istorijskog pamćenja, u čijim ćete otkrivenjima spoznati svoju duhovnu prošlost, svoju duhovnu kulturu, svoju otadžbinu. Vi morate preneti svoju duhovnu sudbinu u sve velike epohe kako biste ih shvatili. Kada ih samo spolja uzimate, one su za vas unutarnje mrtve.
SADRŽAJ
PREDGOVOR
Glava I
O SUŠTINI ISTORIJSKOG.
ZNAČENjE PREDANjA
Glava II
O SUŠTINI ISTORIJSKOG.
METAFIZIČKO I ISTORIJSKO
Glava III
O NEBESKOJ ISTORIJI. BOG I ČOVEK
Glava IV
O NEBESKOJ ISTORIJI.
VREME I VEČNOST
Glava V
SUDBINA JEVREJSTVA
Glava VI
HRIŠĆANSTVO I ISTORIJA
Glava VII
RENESANSA I HUMANIZAM
Glava VIII
KRAJ RENESANSE
I KRIZA HUMANIZMA.
NASTUPANjE MAŠINE